کتاب «اسلحه، میکروب و فولاد»: جبر جغرافیا در سرنوشت جوامع انسانی
«جَرِد دایموند» در اثر تحسین شده و تأثیرگذار خود، کتاب «اسلحه، میکروب و فولاد» که در سال 1998 جایزه «پولیتزر غیرداستانی» را به دست آورد، شرحی از «جبرگرایی جغرافیایی» را ارائه می کند: این ایده که تفاوت میان جوامع و میزان رشد و توسعه‌ی آن ها، بیش از هر چیز توسط عوامل جغرافیایی تعیین می شود.
این کتاب در قالبِ پاسخ به سوالی شکل گرفته است که «دایموند» از سیاستمداری کاریزماتیک اهل «گینه نو» به نام «یالی» شنید: «چه باعث شد شما سفیدپوستان بتوانید تا این اندازه کالا و محصول تولید کنید … اما ما سیاهپوستان کالاهای ناچیزی متعلق به خودمان داشته باشیم؟»—به عبارت دیگر، چرا جوامع اروپایی در پانصد سال گذشته تا این اندازه از نظر نظامی، اقتصادی و فناوری موفق بوده‌اند، در حالی که سایر جوامع نتوانسته‌اند به این سطح از موفقیت نزدیک شوند؟
«دایموند» در بخش نخست کتاب، طرحی از مسیر تاریخ انسان را به تصویر می کشد و بر تفاوت های میان تمدن ها تأکید می کند. نخستین انسان ها در حدود پانصد هزار سال پیش در آفریقا ظاهر شدند، و با گذشت زمان، برای یافتن شکار و سایر منابع غذایی به سایر نقاط زمین مهاجرت کردند. در حدود یازده هزار سال پیش، گروه هایی مشخص از انسان ها، کشاورزی را گسترش دادند که به نقطه تحولی بزرگ در تاریخ انسان تبدیل شد. تا قرن پانزده پیش از میلاد، تفاوت های پرشمار و گسترده میان تمدن های مختلف، نمودی کاملا آشکار به خود گرفت. اما چرا اروپایی ها توانستند «جهان جدید» را استعمار کنند، و چرا برعکسِ این اتفاق رقم نخورد؟
شاید نهایتِ دشواری در عرصه‌ی تاریخ است و به ویژه در بررسی پیشاتاریخ. در این قلمروها، هم عوامل تأثیرگذار بی‌شمار بوده و هم دانسته های قطعی ما بسیار محدود است. نه امکان تجربه هست و نه آزمایشگاه. و نه امکان اتکای کامل به هیچ یک از نوشته ها و نانوشته های گذشته. حتی بررسی آثار باستانی (دست‌کم در مورد قدمت آن ها) مورد جدل است. پس شاید بهتر بود این قلمرو را به کلی کنار بگذاریم و از هر گونه کشف رمزی چشم‌پوشی کنیم. ولی مسئله‌ی اصلی این است که این عرصه، اساسی‌ترین عرصه در یافتن هویت ما است. هویت بشری.—از کتاب «اسلحه میکروب و فولاد» اثر «جرد دایموند»